مدیریت ریسک در پروژه های ساخت و ساز

انواع مختلف ریسک در پروژه های ساختمانی عبارت اند از: ریسک های مالی، ریسک های زیست محیطی، ریسک های اجتماعی -اقتصادی و ریسک های مرتبط با ساخت و ساز. همه ی این موارد در مبحث “مدیریت ریسک ” موردمطالعه قرار می گیرند.

تغییرات بسیار زیاد عوامل محیطی در صنعت ساخت و ساز بر کسی پوشیده نیست. این مسئله به سادگی تحت تأثیر عوامل خارجی (تکنیکی، طراحی، منطقی، فیزیکی، عملکردی، زیست محیطی، اجتماعی-سیاسی و عملیات اورژانسی و سریع و غیره) قرار می گیرند که نه تنها باعث خارج شدن پروژه از مسیر اصلی خود می شود بلکه ممکن است این انحرافات، جبران ناپذیر نیز، باشند.

بنابراین مدیریت ریسک به ابزاری مؤثر تبدیل می شود که به ما در گرد هم آوردی انواع ریسک و آنالیز و تحلیل و انجام اقداماتی در جهت از بین بردن آن ها در یک پروژه ی خاص، کمک می کند.

انواع ریسک در مدیریت پروژه های ساخت و ساز

اصلی ترین ریسک هایی که در هنگام اداره و مدیریت یک پروژه سر راه یک مدیر پروژه قرار می گیرند عبارت اند از:

ریسک های مالی، اجتماعی-سیاسی، زیست محیطی و ریسک های مربوط به عملیات ساخت و ساز.

۱. ریسک های مالی

نوسانات قیمت هنگام انجام پروژه، هزینه ی مواد و متریال موردنیاز، تقاضای بازار، تخمین های نامناسب، تورم، تعویق پرداخت ها، جریان مالی نامنظم و عدم شایستگی مالی پیمانکار به عنوان تهدیدات بسیار بزرگ برای پروژه و ریسک های مالی شناخته می شوند.

۲. ریسک های اجتماعی-سیاسی

اصلاحات در قوانین و مقررات دولتی، رشوه، عدم پرداخت به موقع هزینه ها توسط دولت، افزایش مالیات و تغییر مسئولین از عوامل مهم در این ریسک می باشد.

۳. ریسک های زیست محیطی

آب وهوای نا معتدل، بلایای طبیعی، دسترسی آسان همگان به محل انجام پروژه، انواع آلودگی ها و معیارهای امنیتی از عوامل تشکیل دهنده ی این ریسک هستند.

۴. ریسک های مربوط به ساخت و ساز

قوانین و قواعد نامناسب، نزاع و جدل بین کارگران، تغییر طراحی ها، ناکارآمدی کارگران، عجله در مزایده، وقفه ی زمانی برای بررسی نقشه ها، کیفیت نامرغوب کار به علت محدودیت های زمانی و غیره، از عوامل مهم در ریسک های مربوط به ساخت و ساز هستند.

روند مدیریت ریسک در پروژه های ساخت و ساز

روند مدیریت ریسک چیزی جز یکسری اقدامات جهت کمک به شناخت و برطرف کردن ریسک ها برای “با موفقیت به پایان رساندن پروژه ” نمی باشد. اگر این کار با توجه و به درستی انجام شود، مدیریت ریسک ساخت و ساز، نه تنها باعث کاهش اتفاقات نامطلوب در پروژه بلکه باعث کاهش اثرات آن نیز می شود. به زبان ساده، روند مدیریت ریسک، انجام اقداماتی جهت کاهش و از بین بردن مخاطرات یک پروژه در آینده می باشد. درواقع کار مدیریت ریسک دقیقاً همین است.

۱. شناخت ریسک

. جرقه ی فکری:

طرف های شریک در پروژه، همه ی رویکردهای مربوط به ریسک در پروژه را جمع آوری کرده و روی آن بحث می نمایند. سپس افکار و ایده های خود را برای پیش بینی انواع ریسک در پروژه بیان می کنند. یک نفر تمام این ایده ها را یادداشت کرده و درنهایت ایده ها و ریسک های ضروری و غیرضروری را از هم جدا می کند.

تکنیک دافی

به همه ی سؤال ها توسط چند متخصص به صورت گمنام، در چند مرحله، پاسخ داده می شود. هدف از این عمل رسیدن به یک جواب مشترک با استفاده از قضاوت های تخصصی در چند مرحله ی متوالی است. این روند پس از چند مرحله (تعداد مراحل از پیش تعیین شده است) یا پس از زمانی که تمام پاسخ ها تقریباً یکسان شد، متوقف می شود.

دیدگاه مذاکره/متخصص

با کارمندان مجرب و افراد مرتبط با پروژه در مورد دیدگاه ها و پیشنهاداتشان و در مورد خودداری از عوامل مؤثر و پدیدآورنده ریسک، مشورت می شود.

تجربیات گذشته

پروژه های مشابه بازبینی و با دقت بررسی می شوند تا عواملی که می توانستند این پروژه ها را تحت تأثیر قرار دهند شناسایی شوند.

۱. فهرست ریسک ها

ریسک هایی که برای پروژه تهدید محسوب می شوند، از پروژه های پیشین (با معیارهای مشابه) استخراج شده و در کنار هم به صورت لیست قرار داده می شوند.

۲. ارزیابی /تحلیل ریسک

بعدازاینکه تمام ریسک های محتمل شناسایی شد، ارزیابی آن ها توسط روش های کمی و کیفی انجام می شود. با استفاده از روش های ارزیابی ریسک، از اطلاعات موجود برای جلوگیری از وقایع و کاهش سطح عواقب آن ها در مدیریت ریسک استفاده می شود.

روش های کمی

از این روش معمولاً در پروژه های کوچک و متوسط استفاده می شود. این روش شامل فهرست کردن و تطبیق دادن مخاطرات و اولویت بندی آن ها طبق نظر افراد متخصص می باشد. در این سازمان دهی، ریسک ها با توجه به نظرات و دیدگاه ها و آستانه تحمل ریسک در پروژه، به سه دسته ی: سطح پایین، متوسط و بالا تقسیم می شوند. همچنین از این روش، زمانی که اطلاعات زیادی موجود نیست یا زمان انجام پروژه محدود است استفاده می شود.

روش کیفی

این روش مرتبط با تحلیل اثرات ریسک با استفاده از ریز اطلاعات و اعداد است و در پروژه های بزرگ کاربرد دارد.

مهم ترین ارزیابی های کیفی عبارت اند از:

• تحلیل چارت تصمیم گیری، ارزش پول موردنظر، نظر متخصص، تحلیل چارت کاستی ها، منطق تصادفی، توزیع احتمال، آنالیز حساسیت، تخمین مونت کارلو و غیره.
• تحلیل کیفی به علت نیاز به اطلاعات فراوان برای رسیدن به یک تحلیل دقیق و موشکافانه به زمان و کار بیشتری احتیاج دارد.

پاسخ ریسک

پس از شناخت و ارزیابی ریسک ها، راه ها و اقدامات موجود برای کاهش و دفع ریسک مشخص شده و در مورد آن ها بحث می شود، چراکه ممکن است هر یک از آن ها در آینده اتفاق بیفتد. در کنار بررسی عوامل جلوگیری کننده و برطرف کننده ی ریسک های مؤثر بر پروژه، موقعیت های مناسب به وجود آمده در زمان وقوع ریسک نیز بررسی می شود.

اجتناب از ریسک

اجتناب از کارهایی که باعث به وجود آمدن ریسک می شود، اجتناب از ریسک می باشد.

همیشه نمی توان از ریسک اجتناب کرد، بااین حال این ساده ترین راه برای اجتناب از ریسک است. به زبان ساده تر پاک سازی بخش هایی از پروژه که باعث به وجود آمدن ریسک های جدید شده و کل پروژه را مورد مخاطره قرار می دهد، اجتناب از ریسک است.

اجتناب از ریسک بیشتر زمانی اتفاق می افتد که سطح احتمال وقوع ریسک دقیقاً هم سطح با امکان انجام پروژه باشد.

انتقال ریسک

راه های زیادی برای انتقال ریسک از پروژه به افراد ثالث وجود دارد. بیمه، سپردن کارهای پیچیده و مخاطره انگیز به یک سازمان باتجربه، استفاده از قرارداد باقیمت مقطوع به جای استفاده از قرارداد باقیمت واحد و در نظر نگرفتن بخش هایی مرتبط به گارانتی و ضمانت.

کاهش ریسک

کاهش اثر ریسک های ” اجنتاب ناپذیر ” و ” غیرقابل انتقال ” در یک پروژه، کاهش ریسک می باشد. بازبینی پروژه، کاهش پیچیدگی های موجود درروند انجام، انجام تست های اضافی و غیره، راه هایی برای کاهش ریسک می باشد.

قبول ریسک

هر پروژه دارای یکسری ریسک در انواع مختلف است. بعضی از ریسک ها باید با رضایت افراد دخیل در پروژه متحمل شده و به عنوان یک بخش از پروژه شناخته شود. برای اطمینان در زمان وقوع ریسک، باید همه عوامل مربوط به زمان و هزینه در نظر گرفته شوند. توانایی های مدیریتی نیز باید با توجه به عواقب موجود بررسی شوند.

مشاهده و کنترل ریسک

برای اینکه عملیات شناسایی ریسک، به طور دقیق تحت نظر قرار بگیرد، ارزیابی، پاسخ، مشاهده و کنترل ریسک ضروری است. هم زمان با اطمینان یافتن از انجام اقدامات مربوط به ریسک، این اقدام (کنترل و مشاهده ریسک)، شرایطی که احتمال وقوع ریسک های جدید در طول انجام پروژه را افزایش می دهد، ملاحظه می نماید. در قرارها و دیدارهای گروهی هر یک از فهرست های تهیه شده در مراحل اولیه، با استفاده از مشاهدات انجام شده، موردمطالعه قرار می گیرند و در صورت نیاز اقدامات اصلاح کننده انجام می گیرد. این اقدام، یعنی مشاهده و کنترل ریسک در طول انجام پروژه به وقوع می پیوندد.