بافت‌های فرسوده و نکاتی درباره‌ی آن

بهسازی و نوسازی بناهای مناطق را می توان امری مهم در ساخت وساز شهری تلقی کرد. با توجه به همین اهمیت در این مقاله از پرشین سازه در کنار شما هستیم تا شما را با بافت های فرسوده بیشتر آشنا کرده و نکاتی در باب این مسئله را خدمت شما عزیزان ارائه دهیم، پس با ما همراه شوید.

بافت فرسوده چیست؟

به طورکلی بافت محیطی فضایی هم پیوند از بناها، راه ها، مجموعه ها، فضاها، تأسیسات و تجهیزات شهری و یا ترکیبی از آن ها است که دراین بین بافت های فرسوده به انواع از بافت ها گفته می شود که ازلحاظ ظاهری و زیربنایی دارای فرسودگی می باشند.
دراین بین انواع بافت های فرسوده را می توان به سه دسته زیر تقسیم بندی کرد که شامل:

بافت های دارای میراث فرهنگی

بافت های دارای میراث های شهری بافت هایی هستند که دربرگیرنده آثار به جای مانده از گذشته و جایگزین ناپذیری هستند که می توانند به آگاهی جوامع از ارزش های فرهنگی و گذشته خود کمک کند. به طورکلی این آثار که به یکی از سه دوره باستان، دوره تاریخی و یا معاصر تعلق دارد که به ثبت آثار ملی رسیده اند و در لیست میراث های باارزش سازمان میراث فرهنگی و گردشگری قرار می گیرند.

بافت های شهری (فاقد میراث فرهنگی)

بافت های شهری بافت هایی هستند که در محدوده قانونی قرار دارند و دارای مالکیت رسمی و قانونی می باشند؛ اما ازنظر برخورداری از امینت، استحکام و خدمات شهری معمولاً دچار کمبود نیستند.

بافت های حاشیه ای (سکونتگاه های غیررسمی)

بافت های حاشیه ای، بافت هایی هستند که بیشتر در حاشیه شهرها و کلان شهرهای کشور قرار دارند و خارج از برنامه رسمی توسعه شهر یا کشور شکل گرفته اند. به طورکلی ساکنین این بافت ها را گروه های کم درآمد و مهاجران روستایی و تهیدست شهری تشکیل می دهند. همچنین لازم به ذکر است که این بخش های شهر فاقد ایمنی، استحکام، امنیت اجتماعی، خدمات و زیرساخت های شهری می باشند.

دیدگاه های مداخله در بافت های فرسوده شهری

اصولاً هدف مداخله در بافت های فرسوده شهری، یافتن راه حل های بهینه برای حل مسائل و مشکلات شهروندان است. درواقع مداخلات به بافت های شهری، نظام ارزشی، ایدئولوژیکی و اقتصادی شهر توجه نشان می دهند.

۱. مداخله در بافت های فرسوده شهری از دیدگاه کالبدی

نخستین مسئله ای که در امر مداخله در بافت های فرسوده مدنظر است، جنبه کالبدی آن می باشد. به طورکلی بافت های فرسوده با معضلات متعددی مواجه می باشند که ازجمله مهم ترین آن ها، ناپایداری ابنیه و عدم ایمنی ساکنان آن است. درواقع بناهای این بافت ها به علل گوناگون ازجمله قدمت، استفاده از مصالح بی دوام و یا کم دوام و عدم رعایت شیوه های صحیح ساخت وساز، از استحکام و پایداری لازم برخوردار نیستند.
مشکل دوم در این نوع از بافت ها و ابنیه عدم کارایی و ناتوانی این بافت ها در پاسخگویی به نیاز شهروندان است. دسترسی های نامناسب و نفوذناپذیری این بافت ها، علاوه بر این که عملیات امدادرسانی در مواقع خطر را با مشکل مواجه می سازد و گاه عدم دسترسی سواره ساکنان بافت می شود. همچنین این معابر به علت دارا بودن پیچ وخم بسیار و عدم امکان نظارت مردم و مسئولان، زمینه بروز مشکلات اجتماعی عدیده ای ازجمله خریدوفروش مواد مخدر، حضور معتادان و وقوع جرم را فراهم می آورد. مسائل دیگر این بافت ها، عدم وجود و یا کمبود تأسیسات و تجهیزات شهری، ریزدانگی قطعات مسکونی، هم جواری کاربری های ناسازگار و کیفیت نامطلوب بصری می باشد. لازم به ذکر است که هرگونه مداخله کالبدی در بافت های شهری باید باهدف حل این مسائل و ارتقای سکونت انجام گیرد.

۲. مداخله در بافت های فرسوده شهری از دیدگاه اجتماعی

بدانید که مداخله در بافت های شهری امری کاملاً اجتماعی است و بافرهنگ جامعه در ارتباط است. ازاین رو انتخاب روش ها و گزینه های مناسب برای مداخله می تواند خطر دگرگونی اجتماعی ناشی از جابه جایی جمعیت را کاهش دهد و به جای سودآوری های اقتصادی، سودآوری های اجتماعی را در پی داشته باشد.
به طورکلی در نوسازی اجتماعی احساس تعلق به مکان معنا پیدا می کند و مکان هویت می یابد. نکته ای که در مداخله در بافت های شهری حائز اهمیت می باشد، امر مشارکت مردمی است. هرگونه مداخله در بافت های زنده شهری، بدون مشارکت ساکنان به نتیجه نمی رسد؛ بنابراین مشارکت به معنای واقعی آن، یعنی شرکت فعال شهروندان در حیات مدنی خویش، در همه ابعاد اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و عرصه های دیگر وجود دارد.
لازم به ذکر است که پیامدهای اجتماعی این نوع مداخله در بافت های فرسوده شهری معمولاً شامل: ارتقایشان سکونتی بافت، اعتمادسازی متقابل بین ساکنان و متولیان امر، تأمین حق امنیت سکونت، کاهش بیکاری و جرم، ایجاد مراکز فعال جهت افزایش تعاملات اجتماعی، مشارکت ساکنان در فرآیند تصمیم سازی و تصمیم گیری، تشکیل سازمان های غیردولتی داوطلبانه جهت حمایت از فرآیند توسعه در این بخش ها، توجه خاص به گروه های آسیب پذیر به ویژه زنان و جوانان و پرورش قابلیت های متناسب با توانایی، مهارت و دانش می باشد.

۳. مداخله در بافت های فرسوده شهری از دیدگاه اقتصادی

همان طور که میدانید یک شهر تنها در قالب مجموعه ای از ساختمان ها، خیابان ها، پارک ها و مراکز تجاری و تفریحی تعریف نمی شوند. این مکان ها محصول فرآیندی برای افزایش کارایی ها، تحرک عوامل تولید، گسترش نوآوری ها و پاسخگویی به نیازهای جوامع انسانی ایجادشده و توسعه یافته اند؛ به عبارت دیگر ساخت کالبدی شهرها منشأ اقتصادی داشته و سهم مهمی را در تاریخ توسعه اقتصادی کشورها ایفا نموده است.
در این میان ارتباط متقابل میان ساختار کالبدی شهرها و مؤلفه های اقتصادی موجب می شود تا اغلب مداخلات در بافت کالبدی شهرها با بازتاب اقتصادی همراه باشد. چراکه این بازتاب بر روی ساخت کالبدی شهرها منعکس شده و تغییرات دوره ای را در پی خواهد داشت که ازجمله این تغییرات را می توان شامل تغییر در قیمت زمین، تغییر در هزینه حمل ونقل، تغییر در برتری نسبی نواحی شهری و تغییر در تمرکز فعالیت های شهری دانست.

انواع شیوه های مداخله

جالب است بدانید که مهم ترین مفاهیم به کاررفته در مرمت شامل نوسازی، بهسازی و بازسازی است که روی هم مداخله را معنا می کنند.

بهسازی

سلسله اقداماتی که به منظور بهبود کالبد در کوتاه مدت صورت می گیرد و شامل چهار اقدام تعمیرات، حفاظت، حمایت و استحکام بخشی بوده که روی هم رفته مفهوم فیزیکی بهسازی را معنی می کنند. فعالیت بهسازی باهدف استفاده از امکانات بالقوه و بالفعل موجود و تقویت جنبه های مثبت و تضعیف جنبه های منفی از طریق حمایت، مراقبت، نگهداری، احیا، استحکام بخشی و تعمیر صورت می پذیرد. در اقدامات مربوط به بهسازی، مداخله ای چشم گیر در کالبد صورت نمی گیرد؛ زیرا کالبد در شرایط مناسبی به سر می برد و تنها با جایگزینی عملکرد مناسب فعالیت، از فرسایش فضای شهر جلوگیری می شود؛ بنابراین با ایجاد تغییراتی در فعالیت های شهری، می توان شاهد فضاهای مطلوب بود.

نوسازی

مجموعه اقداماتی که ساختارهایی نو را به جای بناهای قدیمی می نشاند و با چنین فعالیتی جلوه بسیار نو به بنا می دهد. درواقع فعالیت نوسازی باهدف افزایش کارایی و بهره وری، بازگرداندن حیات شهری به بافت می باشد و از طریق نو کردن، توان بخشی، تجدید حیات، انطباق و دگرگونی صورت می پذیرد.

بازسازی

به طورکلی این مفهوم به معنای بازسازی مکانیکی بنا بدون در نظر گرفتن ابعاد فکری و نظری نو پرداز در یک وضعیت ساختاری معماری و یا شهرسازی تخریب شده است. در این نوع مداخله نه تنها هیچ الزامی برای حفظ گذشته وجود ندارد بلکه باهدف ایجاد شرایط جدید زیستی و کالبدی فضایی و از طریق تخریب، پاک سازی و دوباره سازی صورت می پذیرد.

تفاوت بهسازی با نوسازی

به طورکلی خیلی از افراد و حتی مهندسین تازه کار تفاوتی بین این دو مسئله قائل نبوده و غالباً فکر می کنند که بهسازی با بازسازی یک مفهوم می باشد؛ اما جدا از شبیه بودن اسم این دو بخش با یکدیگر در نوع کار و هسته ی اصلی کاری به شدت با یکدیگر تفاوت های اساسی دارند. به طور خلاصه می توان مطرح کرد که بهسازی که خیلی وقت ها از طرف افراد عموم جامعه و یا حتی مهندسین عمران با بازسازی اشتباه گرفته می شود باهدف بهسازی تقویت اعضای سازه ای در برابر زلزله و حوادث غیرمترقبه می باشد. درواقع بهسازی به معنای پیشگیری از خرابی قبل از زلزله و تخریب می باشد و با بهسازی می توان امنیت لازم را به بنا ببخشید.
به عنوان مثال یک ساختمان مسکونی ۶ طبقه که در سال ۷۶ ساخته شده است را در نظر بگیرید. درواقع این ساختمان هم اکنون در حدود ۲۴ سال از زمان ساخت آن می گذرد. چراکه این ساختمان با آیین نامه ی زمان خودش ساخته شده و قطعاً در برابر نیروهای زلزله و آیین نامه های جدید جوابگو نخواهند بود، به همین دلیل اگر بخواهیم سازه را طبق آیین نامه ی جدید هم پاسخگو کنیم باید سازه ی ساخته شده را با بهسازی تقویت کنیم و قطعاً برای این کار نیاز به دسترسی به مقاطع می باشد. جالب است بدانید که عمل بهسازی به شرایط زیادی بستگی دارد که اصلی ترین های آن ظرفیت و تقاضای سازه می باشد که با توجه به شرایط سازه و با نرم افزارهای مخصوص و تحت شرایط خاصی صورت می گیرد. علم بهسازی را به جرئت می توان یکی از سخت ترین بخش های عمران دانست و نیاز به علمی فوق العاده زیاد دارد و هدف از بهسازی، بهسازی اسکلت اصلی ساختمان و هسته ی اصلی آن می باشد.

در همین راستا بازسازی ساختمان مبحث دیگری می باشد. درواقع هدف بازسازی محیط تغییر محیط و طراحی داخلی ساختمان ما می باشد و به کمک آن می توانید ظاهر کلی یک ساختمان را به کلی عوض کنید. به طورکلی بازسازی هم در طراحی داخلی استفاده می شود و هم در طراحی نما ولی هزینه ی بخش نما به نسبت داخلی بیشتر می باشد و خیلی کم پیش می آید تا نما موردبازسازی قرار بگیرد. فرآیند بازسازی زمانی انجام می شود که معمولاً سازه ای با حدود ۱۰ سال کارکرد یا بیشتر وجود داشته باشد و صاحب آن قصد داشته باشد تا فضا و محیط داخلی آن محل را زیباتر و درعین حال به روزتر کند.
به عنوان مثال همان ساختمانی که در بخش قبلی در مورد آن صحبت کردیم بعد از مدتی دیوارها، کاشی ها، درها و پنجره ها قدیمی می شوند و دیگر ظاهر مناسبی ندارند. همچنین بعد از مدتی کارکرد خودشان را از دست می دهند و صاحب آن ساختمان تصمیم به بازسازی می گیرد. طبعاً برای بازسازی باید به نزد متخصصین امر رفت البته و در این بخش هیچ فعالیتی بر روی اسکلت و هسته ی اصلی ساختمان زده انجام نمی گیرد.

کلام آخر

همان طور که در این مقاله از پرشین سازه همراه ما بودید، در این بخش به بررسی انواع بافت فرسوده پرداختیم و در کنار آن دیدگاه های مداخله در بافت های فرسوده شهری را موردبررسی قراردادیم. همچنین در باب آشنایی با تفاوت بهسازی با نوسازی که بسیاری از افراد و حتی مهندسین تازه کار غالباً آن ها را یک مفهوم در نظر می گیرند نیز صحبت کردیم و از تفاوت های مهم این دو مفهوم گفتیم که امیدواریم مفید واقع شده باشد.