انواع آجر و اهمیت آن در ساخت و ساز

آجر ازجمله مصالحی است که در ابعاد و اشکال مختلف ساخته می شود و این تنوع و همخوانی با دیگر مصالح باعث شده تا استفاده از آن در طاق های گنبدی و قوسی شکل آسان تر و بهینه تر گردد. درواقع این محصول به نسبت سایر مصالح ساختمانی پرکاربردتر است و طبیعتاً به دلیل قیمت مناسب تر آن به طورمعمول در تمام پروژه های ساخت وساز مورداستفاده قرار می گیرد. حال با توجه به این مقدمه با پرشین سازه همراه شوید تا به مطالعه ی مقاله ای جامع و کاربردی به بررسی آجر و انواع آن بپردازیم.

تاریخچه مختصر ساخت آجر

آجر از قدیمی ترین مصالح ساختمانی است که قدمت آن، بنا به عقیده برخی از باستان شناسان به ده هزار سال پیش می رسد. کوره های آجرپزی ابتدایی، بی گمان از در مکان هایی ساخته می شدند که در آن لایه های هیزم و خشت متناوباً روی هم چیده شده اند. جالب است بدانید که بقایای کوره های سفال پزی و آجرپزی در شوش و سیلک کاشان که تاریخ آن ها به هزاره چهارم پیش از میلاد می رسد. همچنین نشانه هایی از تولید و مصرف آجر در هندوستان به دست آمده است که حاکی از سابقه شش هزار ساله آجر در این کشور هست. درگذشته مردم برای ساختن آجر، گل رس و کاه را با لگد کردن آن ها، مخلوط می کردند. آنگاه، مخلوط آماده شده را در قالب های مستطیلی ریخته و در آفتاب قرار می دادند تا پخته شود اما آجری که به دست می آمد نمی توانست بدون کاه خودش را نگه دارد. لذا مردم بابل، آشور و مصر باستان دریافتند که با گداختن رس، آجرهایی به دست می آید که محکم تر و در برابر هوا مقاوم تر است. درواقع استفاده از آجر ساخته شده با خاک رس حدوداً به ۵۰۰۰ سال پیش می رسد و ظاهراً برای اولین بار جهت ساخت شهرهایی در بین النهرین و دره ی سند در پاکستان استفاده شده است؛ بنابراین می توان به جرئت بیان کرد که وجود آجر و ساخت آن پیشینه ای چند هزار ساله دارد.

آشنایی با آجر و انواع آن

آجر نوعی سنگ مصنوعی است که از پختن خشت خام و دگرگونی آن براثر گرما به دست می آید. خاک آجر مخلوطی از خاک رس، ماسه، فلدسپات، سنگ آهک، سولفات ها، سولفورها، فسفات ها، کانی های آهن، منگنز، منیزیم، سدیم، پتاسیم و سایر مواد آلی می باشد. آجرها با توجه به جنس و ابعاد خود دارای کاربردهای متنوعی می باشند که برخی از آن ها به عنوان کف پوش و دیوار پوش و برخی دیگر برای دیوارکشی استفاده می شوند. درواقع آجر محصولی با تنوع گوناگونی است که مشتریان می توانند بنا بر سلیقه خود، آجر موردنظر را انتخاب نمایند.
به طورکلی آجرها با ظاهری توپر، توخالی و متخلخل ساخته می شوند که هر یک ویژگی مخصوص به خود را دارد. درواقع شما در انواع توپر این محصول مقاومت بالایی را شاهد هستید که برای ساخت دیوارهای باربر مورداستفاده قرار می گیرند. درحالی که انواع توخالی و سوراخ دار آن دارای تخلخل های بی شماری بوده و به روش پرسی ساخته می شوند.

مشخصات یک آجر با کیفیت

• مقاومت خوبی در مقابل خراشیدن خورد دارد
• بدون هیچ گونه شن، سنگریزه، یا مواد ارگانیک می باشد.
• به خوبی پخته و آماده می شود.
• درصد جذب آب آجرهای درجه یک، کمتر از ۱۰% است.
• مقاومت فشاری این اجرهای باکیفیت حداقل kg/cm۲۲۴۵ و حداکثر kg/cm۲۲۸۰ است.
• دارای بافتی منظم و همگن هستند
• سایزبندی آجرهای باکیفیت دارای استاندارد است.
• دارای رنگ زرد یا قرمز یکدست می باشند.
•  شوره زدگی و گل آهک در سطح آن وجود ندارد.
• برای ساختمان هایی با طول عمر بالای ۱۰۰ سال یا دارای شرایط جوی بد، مناسب می باشد.

انواع آجر ازنظر شکل

• آجر توپر

این نوع از آجر به گونه ای است که حجم سوراخ ها از ۲۵ درصد حجم آجر (در حالت آجرهای پرسی، حجم فرورفتگی از ۲۰ درصد آجر) تجاوز نمی کند همچنین در این نوع آجر، سوراخ ها کاملاً یا از میان آجر عبور می کنند.

• آجر سوراخ دار

آجر سوراخ دار نوعی آجر است که در آن حجم سوراخ هایی که از میان آجر می گذرد، از ۲۵ درصد حجم آجر بیشتر می باشد.

• آجر توخالی

آجری است که در آن حجم سوراخ هایش که از میان آجر عبور می کنند از ۲۵ درصد حجم آن بیشتر است و هیچ گونه محدودیتی در ابعاد سوراخ ها وجود ندارد.

• آجر متخلخل

در این آجر حجم منافذ (سوراخ های بسته شده در یک انتها) بیش از ۲۰ درصد حجم آجر است و نکته موردتوجه این است که آجرهای متخلخل معمولاً با روش های پرسی تولید می شوند درحالی که آجرهای سوراخ دار و توخالی با استفاده از روش برون رونده ساخته می شوند.

• آجر با شکل مخصوص

آجری است که دارای شکل هندسی به غیراز مکعب مستطیل معمولی است.

انواع آجر

آجرهایی که امروزه اکثراً در ایران برای ساختمان مورداستفاده قرار می گیرند شامل آجر ماشینی، آجر ماشینی توپر، آجر ماشینی سوراخ دار، آجر سفالی مجوف هستند. آجرها ازنظر مقاومت و شکل ظاهری متفاوت بوده و بسته به موارد استفاده با ابعاد گوناگون تهیه می شود. لازم به ذکر است که جهت تهیه خامه آجرهای ماشینی از دستگاه های قالب زنی خودکار استفاده می شود؛ و بدین علت می توان ابعاد آن ها را مطابق دلخواه تغییر داد. درواقع چنانچه در یک مورد خاص نیاز به آجر سفالی یا ماشینی به ابعاد دیگری نیاز باشد، خریداران می توانند با توافق قبلی محصولات موردنظر خود را به کارخانه های آجر سازی سفارش دهند؛ بنابراین به طورکلی بنابراین آجر بر اساس نوعی از طبقه بندی به چندین دسته تقسیم می شود که عبارت اند است:

۱. آجر لعابی

لعاب یک پوشش حفاظتی برای سطح آجر است که مقاومت آن را در برابر عواملی نظیر هوازدگی، فرسایش، عوامل شیمیایی و نفوذ آب افزایش می دهد. آجر لعاب کاری شده سطحی صاف و صیقلی دارد که علاوه بر مقاومت بالا باعث زیبایی ساختمان نیز می شود. روش تولید آجر لعابی نیز همانند آجر معمولی است با این تفاوت که آجر لعابی پس از خشک شدن تحت فرایند لعاب کاری قرار می گیرد. آجرهای لعابی به دلیل ظاهر زیبا و صیقلی خود کاربردهای زیادی ازجمله در دیزاین داخلی ساختمان و زیباسازی نما استفاده دارند همچنین می توان این آجرها را در ابعاد مختلف و در رنگ های متنوع ای به بازار عرضه کرد.
لازم به ذکر است که انتخاب مواد اولیه لعاب کاری بسیار حائز اهمیت است چراکه این فرایند تحت تأثیر آب وهوای مناطق اقلیمی مختلف می باشد، به عنوان مثال در اقلیم های سرد و خشک اگر این مسئله در نظر گرفته نشود شاهد یخ زدگی و ترک آجر خواهیم بود. لازم به ذکر است که لعاب کاری مقاومت مصالح را در برابر تغییرات آب و هوایی بالا می برد و سطح را نفوذناپذیر می کند همچنین، قیمت آجر لعابی در مقایسه با آجر بدون لعاب بالاتر بوده چراکه لعاب کاری ازجمله هنرهای اصیل در صنعت معماری کشور است.

۲. آجر ماشینی

این آجرها به صورت سوراخ دار تولید می شوند و در صورت استفاده، سوراخ ها با ملات پر می شود تا استحکام و مقاومت سازه بالا رود. تعداد سوراخ های تعبیه شده در آجر ماشینی ۸ الی ۱۰ عدد می باشد و اصولاً برای ساخت دیوار و در مرحله سفت کاری از آن استفاده می شود. به طورکلی در نظر داشته باشید که ملاتی که در سوراخ های این آجر ریخته می شود، مقاومت و استحکام آن را بالا می برد. آجرهای ماشینی از قدرت مکندگی بالایی برخوردار نیستند و به راحتی به ملات نمی چسبند، ازاین رو نمی توان از آن ها برای ساخت طاق های ضربی استفاده نمود. این نوع آجرها ترد و شکننده بوده و قابلیت تیشه داری ندارند. همچنین این نوع آجرها قیمت مناسبی نیز داشته و قابل تطابق و استفاده در تمام پروژه های ساختمان سازی می باشد.

۳. آجرنسوز

آجر نسوز همان طور که از نامش پیداست احتمالاً نوعی آجر است که ازنظر ساختاری با سایر آجرها متفاوت است. درواقع آجرنسوز از مواد اولیه خاصی مانند کانی های معدنی نسوز به دست می آید و دارای یک ساختار مولکولی منظم و مقاوم است که در دماهای بالا متلاشی نمی شود.
آجرنسوز خاصیت فیزیکی و شیمیایی خود را در درجه حرارت های بالا حفظ می کند و تحمل گرمایی آن بالاست. در حال حاضر این آجر در انواع آجر سیلیسی، آجر آلومینیومی، آجر قلیایی و آجرنسوز ویژه تولید و به بازار عرضه می شود. در توضیح هرکدام از این نوع آجرها باید مطرح کرد که آجرهای سیلیسی همان طور که از نامشان پیداست از خاک سیلیسی تهیه می شوند و برای پوشش درونی کوره های فولادسازی، کک سازی و سرامیک سازی به کار می روند. آجر آلومینیومی از آلومین یا اکسید آلومینیوم ساخته می شود و قابلیت تحمل حرارت آن بالاست، ازاین رو برای ساخت کوره های ذوب آهن، فلز و تولید شیشه از آن استفاده می شود. آجر قلیایی نیز برای پوشش داخلی کوره های فولادسازی، کوره های ذوب شیشه و غیره کاربرد دارد و درنهایت آجرنسوز ویژه که در صنعت کاربرد دارد با استفاده از فلزات واسطه تولید و در انواع آجر اکسید کروم، آجر زیرکونیوم و آجر اکسید کروم کوروندوم به بازار عرضه می شود. آجرهای نسوز از تنوع رنگ بالایی برخوردار هستند اما رایج ترین رنگ های آن قرمز و قهوه ای است. این آجرها در برابر فرسایش، حرارت و سرما مقاومت بسیار بالایی دارند و به علت عدم محدودیت رنگ و اندازه زیبایی بی نظیری به نمای ساختمان می بخشند. به طورکلی می توان مطرح کرد که آجرهای نسوز نوعی عایق حرارتی برای جلوگیری از هدر رفت انرژی هستند و قابلیت جذب آن ها به ملات بالاست که طبیعتاً چسبندگی را بالا می برد و ازاین رو از ساختمان سقوط نخواهند کرد. باوجوداینکه قیمت آجرنسوز به نسبت دیگر انواع آجر بالا است اما زیبایی و تنوع آن بی نظیر است.

۴. آجر ماسه آهکی

آجر ماسه آهکی نوعی آجر است که اغلب در پی سازی ساختمان کاربرد دارد. مقاومت فشاری این آجر بالاست، ازاین رو ظرفیت باربری آن نیز بالا بوده و از آن در ساخت دیوارهای حائل و حمال استفاده می شود. آجرهای ماسه آهکی به دلیل استفاده از رنگ دانه های مختلف در تولید از رنگ بندی متنوعی برخوردارند.

۵. آجر فشاری

آجر فشاری به صورت دست ساز ساخته می شود و اغلب در مرحله زیر کاری و سفت کاری ساختمان قابل استفاده می باشد. این آجر بعد از قالب گیری وارد کوره محلی شده و در اکثر امور ساخت وساز همانند طاق ضربی، تیغه چینی، گره چینی و … کاربرد دارد. به طورمعمول بعد از خشت زنی با دست، کارگران با فشار دست خود گوشه های قالب را با گل مخصوص پر می کنند که همین عملکرد دلیلی برای نام گذاری این نوع از آجرهاست.

۶. آجر دکوراتور

آجر دکوراتیو نمونه ای از آجرهایی است که امروزه استفاده از آن ها در طراحی دکوراسیون داخلی زیاد به چشم می خورد. این آجرها انواع مختلفی دارند و می توان با توجه به سلیقه شخصی نمونه های مناسب را انتخاب و مورداستفاده قرار داد.

انواع آجر بر اساس کاربرد

آجرها بر اساس ویژگی هایی که دارند مسلماً کاربردهای مختلفی نیز پیدا می کنند که ازجمله این نوع اجرها شامل:

• آجرنما

آجرهایی که برای تزئین نمای ساختمان و یا دکوراسیون داخلی مورداستفاده قرار می گیرند و به نحوی ساخته می شوند که نیازی به اندودکاری ندارند. این نوع از آجرها معمولاً یا به صورت دستی و یا ماشینی تولید می شوند.

• آجر معمولی

آجر معمولی به روش ماشینی یا دستی تولید شده و برای انجام کارهای معمولی در ساختمان به کار می رود.

• آجر مهندسی

این نوع آجرهای ماشینی به علت تراکم بالا از مقاومت زیادی برخوردار بوده و ظاهری نیمه شفاف دارند همچنین این آجرها در ساختمان هایی که بار زیاد را تحمل می کنند مورداستفاده قرار می گیرد.

سخن پایانی

همان طور که در طول مقاله مطالعه کردید آجر به عنوان یکی از مصالح ساختمانی از دیرباز مورداستفاده بوده است و قدیمی ترین مصالح ساخته ی دست بشر به شمار می آید. همچنین متوجه شدید که مصرف آجر به عنوان مصالح ساختمانی در ایران سابقه باستانی و قدمتی چند هزار ساله دارد. در کنار این مسئله همان طور که مطالعه کردید آجرها، بلوک هایی با اندازه های منظم و مکعبی شکل هستند که اغلب از خاک رس ساخته شده و در انواع و طرح های گوناگون و باقیمت های متفاوت، در قسمت های مختلف ساختمان مورداستفاده قرار می گیرند؛ بنابراین با توجه به تمام ویژگی های ذکر شده آجر یکی از محبوب ترین مصالح ساختمانی و درعین حال پرکاربرد به حساب می آید. در پایان امیدواریم که مقاله پیش رو توانسته باشد به افزایش اطلاعات و دانش شما کمک کرده باشد.