در باب ضایعات ساختمانی و بازیافت آن‌ها

در باب ضایعات ساختمانی و بازیافت آن ها

صنعت ساخت وساز ازجمله حوزه هایی می باشد که با حجم بالایی از مصالح و طبیعتاً حجم بالایی از ضایعات همراه بوده که عدم ورود آن به چرخه بازتولید و بی توجهی به این مسئله می تواند با خسارت های زیست محیطی زیادی همراه باشد. حال در این بخش از وبلاگ پرشین سازه جامع ترین بانک اطلاعات ساختمان سازه های در حال ساخت کشور به سراغ بررسی انواع ضایعات ساختمانی رفته و در کنار آن بحث مفصلی نیز در حوزه بازیافت این نوع از متریال خدمت شما ارائه می دهیم. پس مثل همیشه با پرشین سازه همراه شوید.

ضایعات ساختمانی چیست؟

به طورکلی می توان بیان کرد که پسماندهای ساختمانی شامل تمامی مصالحی است که به صورت ناخواسته در حین تخریب و ساخت وساز تولید می شوند. از مهم ترین این پسماندهای ساختمانی می توان به مواد و مصالحی چون عایق، میخ، سیم برق، میلگرد، سنگ ها، آجرها و … اشاره کرد. حتی مواردی مربوط به زمان آماده سازی مقدماتی محل ساخت وساز مانند کنده درختان، ضایعات حاصل از لایه روبی محل، قلوه سنگ ها و هر نوع نخاله ساختمانی نیز از پسماندهای ساختمان به حساب می آیند. همان طور که میدانید، ضایعات ساختمانی به عنوان یکی از عوامل تهدید محیط زیست و هدر رفت منابع طبیعی در تمامی کشورها شناخته می شود. برای حل این مسئله، سه راهکار وجود دارد. کاهش ضایعات ساختمانی، استفاده مجدد از مصالح ساختمانی قابل مصرف و بازیافت نخاله های ساختمانی ازجمله این راهکارها هستند. دو راهکار اول به مدیریت ضایعات ساختمانی در کارگاه مرتبط می باشد. درحالی که گزینه سوم یک استراتژی بلندمدت دولتی یا شهری است که ملزم به انجام ارزیابی اقتصادی کارخانه بازیافت پسماند ساختمانی می باشد. چراکه این استراتژی نیازمند سرمایه گذاری سنگین بوده و قوانین و محدودیت های زیست محیطی خاص خود را دارد.

بررسی انواع ضایعات ساختمانی

ضایعات ساختمانی را می توان در دودسته فیزیکی و غیر فیزیکی تعریف نمود. منظور از ضایعات فیزیکی، موادی همچون بتن، شن و ماسه، چوب، فلز و پلاستیک می باشد که از فعالیت های ساختمانی پرت شده اند. درحالی که ضایعات غیر فیزیکی از جنس زمان، هزینه و یا انرژی هستند.

 

ضایعات فیزیکی بر اساس اثرات شیمیایی که به محیط زیست وارد می کنند، به دودسته خنثی و فعال تقسیم می شوند. نخاله های از جنس خاک و شن و ماسه از نوع ضایعات خنثی هستند. در مقابل ضایعات فلزی و شیمیایی از نوع ضایعات فعال می باشند. ضایعات مصالح در پروژه های ساختمانی می توانند منابع متعددی داشته باشند. ازجمله منابع اصلی تولید ضایعات ساختمانی می توان به حمل ونقل نامناسب، انبار نمودن نامناسب مصالح، برش اشتباه مصالح، عدم توجه به میزان مصرف مصالح در حین اجرا و طراحی غیر اجرایی اشاره نمود؛ اما در همین راستا باید بدانید که به طورکلی هر شرکتی برای درجه بندی ضایعات از تعریف ویژه ای استفاده می کند؛ بنابراین می توان انواع مختلفی از این ضایعات را در یک دسته بندی عمومی شامل موارد زیر دانست که به شرح زیر می باشد:

• ضایعات فلزی

قراضه های فلزی بخش قابل توجهی از زباله های شهری را تشکیل می دهند که فضای بسیار زیادی را اشغال کرده و قابل امحاء نیستند. این فلزات ارزش اقتصادی دارند زیرا با صرف هزینه و انرژی تولیدشده اند و مورداستفاده قرارگرفته اند.

فلزاتی مانند آهن، مس، روی، آلومینیوم، استیل و چدن برخی از فلزات ارزشمندی هستند که بخش بزرگی از ضایعات شهری را تشکیل می دهند و می توان با بازیافت آن ها در هزینه و انرژی که صرف تولید مجدد آن ها می شود، صرف جویی کرد. به طورکلی قیمت روز هر کیلو از این ضایعات تابعی از قیمت جهانی این فلزات و قیمت دلار در ایران است و بازار خریدوفروش آن ها در سراسر دنیا بسیار گسترده و پررونق است.

• ضایعات غیرفلزی

به طورکلی می توان مطرح کرد که زباله های غیرفلزی شامل هر چیز غیرفلزی مانند پلاستیک، شیشه، کاغذ و کارتن، منسوجات، مواد شیمیایی و ضایعات ساختمانی مانند آجر و سرامیک است. در بین این ضایعات می توان به انواع لوله های شکسته، چوب و تخته، چرم و حتی مواد غذایی دورریختنی اشاره کرد که هریک بر اساس ارزش اقتصادی و قابلیت بازیافت قیمت متفاوتی دارد.

• ضایعات الکتریکی

زباله های الکترونیک و الکتریکی شامل کامپیوتر، موبایل، تلویزیون، لامپ، سیم، کابل و باطری های قراضه ای هستند که دیگر قابل استفاده نیستند. این لوازم اسقاطی می توانند تعمیر شوند یا از طریق بازیافت قطعات به چرخه تولید بازمی گردند.

• مصالح بنایی

ضایعات مصالح بنایی درنتیجه تخریب ساختمان های بنایی تولید می شوند. با خرد کردن ضایعات بنایی و استفاده به عنوان سنگ دانه می توان آن ها را بازیافت کرد. یک کاربرد ویژه سنگ دانه بازیافت شده از مصالح بنایی، استفاده از آن به عنوان بتن عایق حرارتی است. یکی دیگر از کاربردهای بالقوه آن­، استفاده به عنوان سنگ دانه در آجرهای رسی سنتی است.

• ضایعات سوفاله یا سوفاره آهن

در یک تعریف کلی به براده های تولیدشده از تراشکاری قطعه های فولادی و آهنی ضایعات سوفاره یا سوفاله آهن می گویند که خود در دودسته ناخنی و پوشالی قرار دارند. درواقع عرضه آن به دو صورت فله بار پرسی شده و پفکی یا ریز بار عرضه می شود. سوفاله آهن در حالت ناخنی و پوشالی دارد.

 

به طورکلی اندازه سوفاله ناخنی ۱۰-۳ میلی متر است و نوع پوشالی که به صورت درهم تنیده است، هزینه اش از نوع ناخنی بیش تر بوده و چگالی پایین تری دارد.

• ضایعات سوپر ویژه

این نوع از ضایعات شامل آهن آلاتی مانند ورق روغنی زنگ خورده، خرده میلگرد، نبشی و ناودانی است. همچنین محصولات ویژه فولادی مورداستفاده در ساختمان ها مانند تیرآهن، خرده های میلگرد با ابعاد بزرگ تر، قوطی و پروفیل مورداستفاده در ساخت در و پنجره باضخامت زیر ۵۰ سانتی متر، نبشی و ناودان را شامل می شود.

• ضایعات آهن گالوانیزه

همان طور که در سایر مقالات پرشین سازه نیز اشاره کردیم، اگر آهن باروی پوشش داده شود به آن آهن گالوانیزه می گویند، این پوشش در برابر خوردگی مقاوم است. این آهن به دو دلیل می تواند غیرقابل استفاده شود. درگذر زمان ممکن است دچار شکستگی گردند و یا تحت تنش های بالا دچار تغییر شکل شوند؛ مانند بسیاری از محصولات در حین فرآیند تولید به کیفیت مدنظر نرسد و تبدیل به ضایعات شود. از طرفی شاید برایتان جالب باشد که بدانید در ساخت لوازمی که امکان زنگ خوردگی در آن ها با توجه به محیط کاری زیاد است و در صورت زنگ خوردگی با خسارت مواجه می شوند از آهن گالوانیزه استفاده می شود. برای مثال در تولید کانال کولر، شیروانی منازل، کابینت آشپزخانه و لوله های آب از آهن گالوانیزه استفاده می کنند. از طرفی حضور روی در این نوع آهن سبب شده، درجه آن نسبت به سایر ضایعات آهن کمتر باشد و از قیمت کمتری نیز برخوردار باشند.

• ضایعات حلب

در بازار امروز ضایعات حلب به دو صورت حلب پرسی و حلب فله به فروش می رسند. قوطی های نگهداری پنیر و قوطی های روغن جامد و به عبارت کلی تمامی قوطی‎هایی که برای نگهداری مواد غذایی مورداستفاده قرار می گیرند، از نوع ضایعات حلب به شمار می آیند.

درجه بندی انواع ضایعات ساختمانی

ضایعات آهنی ساختمانی دارای درجه بندی های مختلفی می باشد که در این بخش از پرشین سازه به سراغ ارائه داده هایی در باب این موضوع می پردازیم که به شرح زیر می باشد:

۱. درجه یک (سنگین بار)

این دسته شامل ضایعات آهن سنگین می شود؛ که نمونه های آن را می توان به موارد زیر اشاره کرد: لوله سیاه صنعتی، قوطی و پروفیل بدون زنگ زدگی، انواع لوازم موتوری سبک و سنگین، شاسی اتومبیل سنگین، سروته آبگرم کن بدون سرب، انواع ورق های روغنی و سیاه رنگ دار، ریل قطار، آهن آلات شرکت برقی با مجوز سروته شوفاژ بدون سرب (با کسر)، انواع چرخ دنده، بدنه کشتی خردشده، سیم و مفتول های کلافی (معروف به کلافی) ارزش این نوع، در ردیف بعد از ویژه قرار می گیرد. همچنین کانال های کولر، لوله آب و … نیز از این دسته ضایعات می باشد.

۲. درجه دو (سبک بار)

به طورکلی ضایعات آهن درب و پنجره، تنه دوچرخه و موتورسیکلت، آبگرم کن بدون رسوب برش خورده، لوله بار گالوانیزه، لوله بار سبک، انواع توری، سیم جوش (با سی درصد کسر)، تسمه های کلاف شده، میلگرد کلاف شده، ورق های گالوانیزه، اتصالات گالوانیزه، بسته بندی بدون زنگ زدگی و فنرهای بانداژ. ابعاد این رده بزرگ می باشد. درواقع این دسته از کالاها ازنظر ارزش بعد از درجه یک می باشد.

 

۳. درجه سه

در درجه بندی انواع ضایعات آهنی، ضایعات درجه سه شامل حلب نو و کهنه، ورق گالوانیزه مستعمل و رنگ خورده، منبع اگزوز و شلنگ های فشارقوی سوخته می باشد؛ بنابراین ارزش این کالا هم بعد از درجه یک و دو است.

۴. درجه چهار

به طورکلی سفالِ آهن در این دسته از ضایعات قرار می گیرد. چراکه سفالِ در همه ضایعات فلزی وجود دارد که ناشی از ماشین کاری بعد از استفاده از دستگاه های ماشین ابزار مثل فرز، دستگاه تراش و … و در سه نوع ریز بار، پوشالی و اتوماتیک می باشد. این کالا در جدول ارزش ها، در ردیف آخر یعنی درجه چهارم قرار دارد.

 انواع روش های مدیریت نخاله های ساختمانی

به طورکلی روش های مدیریت نخاله ساختمانی را می توان به سه دسته مهم انباشت، دفن و بازیافت تقسیم بندی نمود؛ اما دو روش اول علاوه بر ایجاد مشکلات زیست محیطی، مناظر نامطلوبی نیز ایجاد می نمایند؛ بنابراین می توان گفت مطلوب ترین روش مدیریت ضایعات ساختمانی، بازیافت آن می باشد که امروزه در کشورهای توسعه یافته از جایگاه ویژه ای برخوردار است؛ اما متأسفانه در کشور ما همچنان این امر به طور جد پیگیری و اجرا نمی شود. در همین راستا نیز می توان انواع روش های مدیریت نخاله های ساختمانی را در دسته بندی زیر قرار داد:

• انباشت ضایعات

انباشت ضایعات یکی از رایج ترین رویه های دفع نخاله های ساختمانی بوده و استفاده از این روش، علاوه بر آلودگی آب وخاک، موجب اشغال زمین نیز می شود. روش انباشت به دلیل تخمیر و یا آب شستگی ناشی از بارش باران و … سبب آلودگی آب های سطحی و زیرزمینی می گردد. ضمن اینکه موجب ورود مواد خطرناک و مضر به درون خاک نیز می شود. ذرات آلودگی و معلق موجود در هوا علاوه بر ایجاد مشکلات تنفسی برای انسان ها، بر فتوسنتز گیاهان و زندگی جانوران نیز اثر سوء می گذارد؛ بنابراین در کشورهای پیشرفته این روش ازجمله رویه های تقریباً منسوخ می باشد.

 

• دفن ضایعات

شاید به جرئت بتوان گفت که در حال حاضر اصلی ترین روش دفع نخاله ساختمانی، دفن آن می باشد. این روش هزینه کمی دارد، اما در مقابل دارای معایبی همچون اشغال سطح بالایی از زمین و نیز ایجاد مشکلات زیست محیطی می باشد. به طوری که دفن برخی از ضایعات ساختمانی موجب تولید گاز سمی سولفید هیدروژن شده و به محیط زیست آسیب می زند. همچنین دفن غیراصولی ضایعات ساختمانی موجب آلودگی آب وخاک شده و این امر شیوع بیماری های واگیرداری همچون سالک را در پی دارد؛ بنابراین می توان گفت که مشکلات بهداشتی ناشی از نخاله ها، تأثیرات زیست محیطی نخاله های ساختمانی، کمبود محل دفن نخاله و ایجاد مناظر نامطلوب از عوامل ضرورت بازیافت نخاله های ساختمانی می باشند.

• بازیافت نخاله های ساختمانی

همان طور که میدانید، امروزه به دلیل افزایش جمعیت جهان و درنتیجه افزایش ساخت وساز، حجم نخاله های ساختمانی تولیدشده نیز افزایش چشمگیری یافته است. درواقع اشغال زمین های مفید، افزایش نیاز به زمین برای دفن و کاهش مواد خام ازجمله معضلات تولید بی رویه ضایعات ساختمانی می باشند. ازاین رو خرید ضایعات ساختمانی و بازیافت آن ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در یک نگاه کلی می توان اذعان نمود که اگرچه هزینه اولیه بازیافت نخاله های ساختمانی بالا می باشد، اما در بلندمدت برنامه ای اقتصادی و بهینه محسوب می گردد. شاید بتوان گفت هزینه زیاد مصالح اولیه، هزینه حمل نخاله ساختمانی از محل تولید به محل دفن و همچنین هزینه دفن نخاله از مهم ترین عوامل توجیه بازیافت نخاله های ساختمانی به حساب می آیند. لازم به ذکر است که از میان بازیافت نخاله های ساختمانی، بازیافت ضایعات فلزی دارای جایگاه ویژه ای می باشد. خرید ضایعات ساختمانی فلزی و بازیافت آن، ضمن حفاظت از محیط زیست و کاهش تولید گاز گلخانه ای، موجب کاهش قیمت تمام شده محصولات می گردد. بازیافت آن سبب اشتغال زایی شده و ترکیب آهن قراضه با آهن نو موجب افزایش ناخالصی و درنتیجه بالا رفتن مقاومت کششی و نقطه ذوب آن می شود. علاوه بر بازیافت ضایعات فلزی، امکان خرد کردن قلوه سنگ ها و استفاده مجدد آن ها در پروژه های ساختمانی نیز وجود دارد. بتن یکی از پرمصرف ترین مصالح مورداستفاده در صنعت ساخت وساز می باشد که قابل بازیافت بوده و سنگ دانه های بازیافتی حاصل از آن در ساخت بتن های با درجه اهمیت پایین تر قابل استفاده می باشد. همچنین از آجرهای سالم تر در کرسی چینی و کف سازی و از آجرهای شکسته می توان در تهیه بلوک های سیمانی و قطعات پیش ساخته استفاده کرد و در کنار آن می توان ضایعات چوبی، پلاستیک و حتی شیشه ها را نیز بازیافت نمود.

آشنایی با مزایای اقتصادی بازیافت ضایعات ساختمانی

عمده مصالح قابل بازیافتی که به کارخانه های بازیافت زباله ارسال می شود را بتن، کاشی، سرامیک، آجر و خاک تشکیل می دهد. به طور متوسط می توان ۵۰ تا ۹۵ درصد از این ضایعات ساختمانی را به مصالح ساختمانی جدید تبدیل نمود. ساده ترین کاربرد این نوع مصالح ساختمانی می تواند به عنوان مواد پرکننده یا استفاده از ضایعات بتنی در راه سازی به عنوان جایگزین اساس و زیراساس باشد. همچنین با توجه به فناوری بکار گرفته شده، حتی امکان تولید سنگ دانه بتنی بازیافتی برای ساخت بتن سازه ای نیز وجود دارد. به طورکلی بررسی های مختلف نشان داده است بازیافت ضایعات مختلف علاوه بر کمک به حفاظت از محیط زیست به طور میانگین باعث صرفه جویی ۷۰ درصدی در مصرف انرژی؛ صرفه جویی ۹۰ درصدی در استفاده از مواد خام؛ ۸۶ درصد آلودگی کمتر هوا؛ ۴۰ درصد صرفه جویی در مصرف منابع آبی؛ ۷۶ درصد کاهش آلودگی منابع آب و ۹۷ درصد صرفه جویی در استفاده از منابع خواهد شد. درواقع در یک نگاه کلی می توان ادعا کرد که بازیافت فواید اقتصادی زیادی نیز خواهد داشت که می توان به مواردی مانند کاهش هزینه های دفع زباله، صرفه جویی در هزینه مصالح اولیه و ایجاد بازار کار اشاره نمود. همچنین بتن جز مصالح پرمصرف در صنعت ساخت می باشد. با بازیافت بتن می توان سنگ دانه های بازیافتی تولید کرد که دارای خواص نسبتاً مشابه با سنگ دانه های طبیعی هستند.

جمع بندی

همان طور که در این مقاله از وبلاگ پرشین سازه نیز مطالعه نمودید، صنعت ساختمان به عنوان بزرگ ترین مصرف کننده منابع طبیعی در سراسر جهان شناخته می شود. حدود ۶۰% از کل منابع طبیعی در دنیا در صنعت ساختمان به مصرف می رسد و بخش قابل توجهی از این منابع نیز در قالب ضایعات مصالح در پروژه های ساختمانی به هدر می رود. به منظور رفع این مشکل می بایست رویکرد یکپارچه ای از مصرف مجدد ضایعات قابل استفاده، ایجاد تأسیسات تفکیک ضایعات ساختمانی، کارخانه های بازیافت و درنهایت کوره های زباله سوزی و دپوهای دفن نخاله های ساختمانی شکل گیرد. به طورکلی ضایعات مصالح در پروژه های ساختمانی می تواند در حین ساخت و یا در پایان چرخه عمر ساختمان تولید شود. برخی از این ضایعات ازجمله قطعات الکترونیکی، مواد پلاستیکی، سیم و کابل، آزبست موجود در پوشش دیوار و سقف، جیوه موجود در لامپ ها و … حاوی موادی سمی هستند که به محیط زیست آسیب زیادی می رسانند. متداول ترین ضایعات سمی که از پروژه های ساختمانی خارج می شود به قطعات الکترونیک و ضایعات فلزی اختصاص دارد. دفن این نوع نخاله های ساختمانی در دپوهای پسماند سبب آلودگی آب، خاک و هوا در محیط اطراف محل دپو می گردد؛ اما باوجود موارد اشاره شده، در این نوشتار همچنان بخش زیادی از ضایعات مصالح در پروژه های ساختمانی به دپوهای پسماند منتقل می شوند و پیمانکاران نیز به این موضوع اهمیتی نمی دهند. همان طور که شاهد آن هستیم، شرکت های ساختمانی نیز توجه چندانی به تفکیک ضایعات در محل، کاهش مصرف مصالح ساختمانی، مصرف مجدد و یا بازیافت ضایعات ساختمانی ندارند. حتی برخی پیمانکاران به تخلیه غیرقانونی نخاله های ساختمانی در محل های غیرمجاز می پردازند که مجموعه چنین رویه هایی علاوه بر به هدر دادن منابع ساختمانی عاملی برای آلودگی محیط زیست نیز می باشد.