زمین زیر پایمان دیگر سفت نیست؛ این واقعیتی هولناک است که اکنون ۵ درصد از مساحت کشور را به کام خود میکشد. در حالی که دشتهای ایران یکی پس از دیگری تسلیم پدیده خاموش فرونشست زمین میشوند، غزال راهب، رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، در خبری هشداردهنده از نهایی شدن «ضوابط ساختوساز در عرصههای فرونشستی» خبر داد. این قانون جدید که بهزودی توسط شورای عالی شهرسازی ابلاغ میشود، خط پایانی بر ساختوسازهای بیرویه در زمینهای سست است. اما با نرخ فرونشست ۳۲ سانتیمتر در تهران و وجود هزاران ساختمان ناایمن، آیا این نوشدارو برای نجات شهرها کافیست؟ گزارش تحلیلی پرشین سازه ابعاد این بحران ملی را بررسی میکند.
تغییر قوانین بازی؛ مقابله با هیولای خاموش
نشست خبری اخیر رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، پردهبرداری از یک تغییر پارادایم در نظام مهندسی کشور بود. غزال راهب با تأکید بر جایگاه این مرکز در ارتقای ایمنی ساختوساز، اعلام کرد که دوران ساختوساز بدون توجه به رفتار زمین به پایان رسیده است. تدوین و بازنگری گسترده مقررات ملی ساختمان، پاسخی مستقیم به چالشهایی است که زیرساختهای حیاتی کشور را تهدید میکند. مهمترین دستاورد، تهیه پیشنویس «ضوابط ساختوساز ویژه عرصههای فرونشستی» است که سازندگان را ملزم به سنجش پایداری زمین پیش از هر اقدامی میکند.
ابعاد فاجعه؛ وقتی دشتها میمیرند
اگرچه فرونشست یک چالش جهانی است، اما سرعت آن در ایران رکوردهای نگرانکنندهای را جابجا کرده است. طبق دادههای مرکز تحقیقات، بیش از ۹۰ هزار کیلومتر مربع از خاک ایران و ۲۰۰ شهر کشور درگیر این پدیده هستند. توسعه نامتوازن باعث شده ۳۵۰ دشت حاصلخیز که ۲۸ درصد چاههای کشور را در خود جای دادهاند، دچار نشست شوند.
گزارشهای پیشین در خصوص فرونشست زمین نشان میدهد که ۳۵۹ منطقه در وضعیت قرمز قرار دارند و استانهایی نظیر اصفهان، کرمان، فارس، البرز و تهران در خط مقدم این جبهه هستند.
تهران؛ پایتختی روی زمینهای لرزان
وضعیت در پایتخت پیچیدهتر است. مناطقی مانند ملارد، شهریار و جنوب تهران رکوردار نرخ فرونشست هستند. به گفته رئیس مرکز تحقیقات، به دلیل برداشت بیرویه از چاههای داخل شهر تهران، نرخ فرونشست در برخی نقاط به ۳۲ سانتیمتر در سال رسیده است. حوادثی نظیر فروریزش در خیابان ولیعصر نشان میدهد که زیرساختهای تهران تابآوری خود را از دست دادهاند. مرکز تحقیقات با تهیه «اطلس فرونشست» و شناسایی ۳۸۰ عرصه خطرناک، تلاش دارد جلوی فاجعه را بگیرد.
پایش ایمنی؛ توقف هتل ولنجک و لیست سیاه ساختمانها
در راستای اجرای قاطع ضوابط جدید، پروژه جنجالی هتل ولنجک (هتل ۳۰ طبقه) که نگرانیهای بسیاری را برانگیخته بود، متوقف شد. غزال راهب صراحتاً اعلام کرد که مجوز این پروژه به ۱۱ طبقه تقلیل یافته است. این اقدام نشاندهنده عزم جدی برای اجرای ضوابط ساخت در پهنههای گسلی است.
همچنین در طرح پایش ساختمانهای ناایمن، ایمنی ۱۰ هزار و ۶۰۰ ساختمان در پایتخت ارزیابی شد. نتایج تکاندهنده است: ۱۷ درصد ساختمانهای بررسی شده در وضعیت “ناایمن با خطر بسیار بالا” قرار دارند و ۳۶ درصد نیازمند مقاومسازی فوری هستند.
انقلاب در استانداردها و فناوریهای نوین
مرکز تحقیقات با تدوین ۴۰ ضابطه جدید و بازنگری مبحث ۲۱ (پدافند غیرعامل)، به دنبال ارتقای تابآوری شهرهاست. همچنین صدور بیش از ۱۰۰۰ گواهینامه فنی برای مصالح و ۳۴ تأییدیه برای فناوریهای نوین ساختمانی در سال جاری، نشان از حرکت به سمت صنعتیسازی و کیفیتگرایی دارد.
نتیجهگیری: ابلاغ قریبالوقوع ضوابط جدید، شرط بقای شهرهای ماست. توقف پروژههای پرخطر مانند هتل ولنجک نشان داد که اراده برای تغییر وجود دارد؛ حال باید دید آیا این قوانین میتواند جلوی بلعیده شدن دشتهای ایران توسط فرونشست زمین را بگیرد؟
