مصالح ساختمان و انواع آن

امروزه با رشد سریع ساختمان سازی در سطح کلان، شناخت مصالح و انتخاب مصالح متناسب با شرایط ساخت وساز، به یکی از مهم ترین موضوعات تبدیل شده است. به اقلام ساختمانی که از آن ها در ساخت و تولید سازه های مختلف استفاده می شود، مصالح ساختمانی می گویند. در احداث یک ساختمان یا سازه، از مصالح مختلفی استفاده می شود که هرکدام دارای ویژگی هایی هستند. در اختیار داشتن شناخت کافی از این مصالح برای ترسیم نقشه های ساختمانی و اجرای هرچه بهتر آن ها، امری ضروری است. به همین دلیل افراد شاغل در حوزه ساختمان سازی باید شناخت کافی از مواد و مصالح ساختمان سازی داشته باشند تا بتوانند سازه ای بهینه و مطابق با اصول استاندارد احداث کنند.
از گذشته های دور تا به امروز، متداول ترین مصالح به کار گرفته شده در احداث ساختمان، اقلامی نظیر چوب، سیمان، آجر و بتن بوده است. البته در ساختمان سازی مدرن، از مصالح نوین استفاده می شود که در مقایسه با مصالح قدیمی از مزایای بسیاری برخوردارند. در ادامه این متن به معرفی مصالح پرکاربرد و شناخته شده و همچنین ارائه خصوصیات آن ها می پردازیم.

دسته بندی مصالح ساختمانی بر اساس جنس

به طورکلی با در نظر گرفتن جنس مصالح ساختمانی، آن ها به دو دسته «مصالح ساده» و «مصالح مرکب» تقسیم می شوند. در ادامه به معرفی این دو دسته می پردازیم.

مصالح مرکب

مصالح مرکب، مصالح مصنوعی یا طبیعی هستند که در ساخت و تولید آن ها از چندین ماده مختلف استفاده شده باشد. از این دسته می توان به انواع ملات، بتن و ایزوگام اشاره کرد.

مصالح ساده

مصالح ساده، مصالح مصنوعی یا طبیعی هستند که ترکیبی نبوده و از ماده یکسانی در تولیدشان استفاده شده باشد. مصالحی مانند شن، آجر، سیمان و بلوک در این دسته قرار می گیرند.

دسته بندی مصالح ساختمانی ازنظر قدمت

از گذشته تا به امروز، مصالح به کار گرفته شده در ساختمان سازی همواره در حال تغییر و بهینه شدن بوده اند و امروزه بسته به نوع ساختمان و شرایط اقلیمی، می توان مصالح مناسب را برای کار ساختمان سازی انتخاب کرد. مصالح ساختمانی را ازنظر قدمت، می توان به سه دسته تقسیم کرد:

• مصالح سنتی: مواردی مانند برگ، شاخه، پوست حیوانات، درخت و …
• مصالح ساختمانی متداول: مواردی نظیر پلاستیک، بتن، چوب، سیمان، گچ، آهن و …
• مصالح ساختمانی نوین: مواردی نظیر محصولات مصنوعی و انواع کامپوزیت ها

دسته بندی مصالح ساختمانی ازنظر نحوه تولید

مصالح ساختمانی ازنظر نحوه تولید، با یکدیگر متفاوت هستند؛ اما به طورکلی مصالح قابل استفاده در ساختمان سازی را می توان در دو دسته جای داد: مصالح پیش ساخته و مصالح ساختمانیِ درجا. در ادامه این دو دسته را توصیف می کنیم.

مصالح ساختمانی درجا

مصالح درجا، مصالحی هستند که در محل اجرای پروژه ساختمانی تولیدشده و به کار گرفته می شوند. همان طور که می بینید، دلیل اینکه نام این چنینی برای این مصالح انتخاب شده است مشخص است. به عنوان مثال برای این دسته از مصالح می توان ملات، بتن درجا، چارچوب درجا، اسکلت ساختمان و قیر درجا را نام برد.

مصالح ساختمانی پیش ساخته

مصالح پیش ساخته، مصالحی هستند که در کارخانه ها و کارگاه های مختلف تولیدشده و پس ازآن به صورت تولیدشده به محل ساختمان سازی انتقال داده شده و استفاده می شوند. استفاده هرچه بیشتر از مصالح پیش ساخته در ساختمان سازی، ضمن کاهش دادن هزینه کلی ساخت وساز، زمان اجرای پروژه را نیز کاهش می دهد. از طرفی استفاده از این نوع مصالح، ضایعات ساختمانی را کاهش می دهد. برای مثال می توان از دال بتنی پیش ساخته، پنل های گچی پیش ساخته، کاشی و سرامیک، آجر و دیوارهای بتنی پیش ساخته به عنوان مصالح پیش ساخته نام برد.

مصالح ساختمانی و ویژگی های آن ها

حال که به طورکلی مصالح ساختمانی را تعریف کرده و دسته بندی های آن ها را معرفی کردیم، در ادامه به برخی از پرکاربردترین مصالح و ویژگی های آن ها می پردازیم.

خاک رس

به طورکلی خاک ها در دودسته ی چسبنده و غیر چسبنده قرار می گیرند؛ خاک رس که یکی از پرکاربردترین مصالح ساختمانی است، در دسته خاک های چسبنده جای دارد. یکی از مهم ترین ویژگی های خاک رس، مناسب بودن آن برای کنترل دمای ساختمان می باشد. ازآنجایی که امروزه حفظ دمای داخل ساختمان در فصول تابستان و زمستان از اهمیت بالایی برخوردار است، استفاده از خاک رس می تواند تا حد زیادی در تثبیت هوای ساختمان مؤثر بوده و باعث صرفه جویی در مصرف انرژی شود.
خاک رس برای تولید مصالح متنوعی نظیر کاشی، سرامیک، ملات گچ وخاک، آجر، کاه گل و سفال کاربرد دارد. از دلایل اصلی پرکاربرد بودن این ماده در تولید مصالح می توان به مناسب بودن قیمت، سهولت استفاده و کندگیر بودن آن اشاره کرد.

سنگ

یکی از پرکاربردترین مصالح ساختمانی از زمان انسان های نخستین تا به امروز، سنگ می باشد. سنگ ها به طورکلی مواد جامد و سختی هستند که از پیوند یک یا چند کانی به وجود آمده اند و در سه دسته ی سنگ های رسوبی، سنگ های آذرین و سنگ های دگرگون جای می گیرند. یکی از اصلی ترین دلایل پرکاربرد بودن سنگ در ساختمان سازی، در دسترس بودن آن است.

به دلیل در دسترس بودن سنگ، از این ماده در ساختمان سازی استفاده زیادی می شود. از مزایای استفاده از سنگ در ساختمان سازی می توان به قیمت نسبتاً پایین، بالا بودن مقاومت و در دسترس بودن اشاره کرد. تنوع بالای سنگ های ساختمانی موجود، استفاده از آن ها را برای کاربردهای ساختمانی مختلف امکان پذیر می کند.

چوب

یکی از پرکاربردترین مصالح ساختمانی، مخصوصاً در مناطق سرسبز و جنگلی، چوب می باشد که از دل طبیعت به دست می آید. چوب دارای انواع مختلف با ویژگی های متنوع است که همین امر استفاده از آن را در شرایط آب و هوایی مختلف میسر می سازد.
به طورکلی چوب ها به دو دسته طبیعی و مصنوعی تقسیم می شوند. چوب های طبیعی همان طور که از اسمشان پیداست، چوب به دست آمده از درختان جنگلی هستند که در گونه های مختلف در طبیعت موجود می باشند. چوب های مصنوعی از فراوری چوب طبیعی به دست می آیند و به دلیل داشتن مزایایی نظیر تنوع بالا، قیمت پایین تر نسبت به چوب طبیعی و مقاومت بالا در برابر آب و نفوذ حرارت، پرکاربردتر از چوب طبیعی می باشند. مصالحی نظیر MDF، نئوپان و پلی وود مثال هایی از چوب مصنوعی هستند.
از چوب در مواردی نظیر ساختن درب و پنجره، کف پوش و دیوارپوش و راه پله، در ساختمان سازی استفاده می شود.

آجر

یکی دیگر از پرکاربردترین مصالح ساختمانی، آجر است. آجرها یکی از قدیمی ترین انواع مصالح ساختمانی هستند که درگذشته آن ها را با پختن خشت در کوره تولید می کردند. امروزه با پیشرفت تکنولوژی، آجرهای متنوع با ویژگی های مختلف تولید می شود.
آجرها بسیار متنوع و با ویژگی های مختلف تولید می شوند. از متداول ترین انواع آجر می توان آجر معمولی، آجر سفالی، آجر جوش، آجرنسوز و آجر سنگفرش را نام برد.

بتن

از مخلوط کردن سیمان و آب، بتن به دست می آید. سیمانی که در ساخت بتن از آن استفاده می شود، سیمان پرتلند می باشد. در میان مصالح ساختمانی، بتن یکی از مستحکم ترین موارد است که به منظور مقاوم سازی ساختمان از آن استفاده می شود. همانند سایر مصالح ساختمانی، بتن ها نیز در انواع مختلف تولید می شوند که برخی از آن ها عبارت اند از:

• بتن سنگین
• بتن سبک
• بتن متخلخل
• بتن سبک هوادار
• بتن پلیمری

بتن ها در ساخت پل، تونل، سدسازی و کف سازی کاربرد زیادی دارند.

آهن

معمولاً از آلیاژهای آهن در ساختمان سازی استفاده می شود. شناخته شده ترین آلیاژهای آهن در کاربردهای ساختمانی فولاد، مس، چدن و آلومینیوم می باشد. مقاومت بالا و شکل پذیر بودن، دو مورد از بارزترین ویژگی های این دسته از مصالح ساختمانی می باشد. بزرگ ترین ایراد آهن، مقاومت پایین در برابر خوردگی و زنگ زدگی می باشد که به منظور برطرف کردن این ایراد، انواع روکش برای آن به کار گرفته می شود.

از آهن در شکل های مختلف در صنعت ساختمان سازی استفاده می شود. برخی از شناخته شدن ترین انواع مصالح آهنی عبارت اند از: تیرآهن، انواع میلگرد و انواع درب ها.

گچ

گچ یکی از مصالح ساختمانی طبیعی است که به طور مستقیم از سنگ گچ به دست می آید و هیچ ماده افزودنی با آن ترکیب نمی شود. گچ در دسته مصالح زودگیر قرار می گیرد و در ساخت ملات، سفیدکاری سقف و دیوار و ساخت پنل های پیش ساخته کاربرد دارد. برخی از متداول ترین انواع آن عبارت اند از:

• گچ سفیدکاری
• گچ عاج
• گچ گیپتون
• گچ میکرونیزه

سیمان

یکی دیگر از پرمصرف ترین مصالح ساختمانی، سیمان است. سیمان از ترکیب مواد آهکی نظیر آلومینیوم اکسید و سیلیسیم ساخته می شود. این ماده به عنوان پودری نرم تولید می شود که ترکیب آن با سیمان، ماده ای مستحکم به نام بتن را به وجود می آورد؛ ماده ای که همه از نقش پررنگ آن در مقاوم سازی ساختمان ها آگاه هستند. استفاده از سیمان در ساخت قطعات پیش ساخته، پل ها، تونل ها و راه سازی متداول است. برخی از شناخته شده ترین انواع سیمان ها عبارت اند از:

• سیمان پرتلند
• سیمان رنگی
• سیمان نسوز

ملات

ملات نوعی از مصالح ساختمانی است که از ترکیب چند ماده مختلف به دست می آید و به منظور به هم چسباندن مصالح مختلف به کار گرفته می شود. در تولید ملات از ماده پرکننده و ماده چسباننده استفاده می شود. ملات ها به سه دسته کلی ملات آبی، ملات هوایی و ملات ویژه تقسیم می شوند.

مصالح ساختمانی نوین

با پیشرفت روزافزون تکنولوژی، همواره شاهد تولید مصالح ساختمانی جدید هستیم که طبیعتاً باکیفیت تر و مقاوم تر از نسل قبلی مصالح ساختمانی هستند. استفاده از این مصالح در ساختمان سازی، علاوه بر طولانی تر کردن عمر سازه، مقاومت سازه در برابر عوامل مختلف را افزایش می دهد. از پرکاربردترین مصالح ساختمانی نوین می توانیم بتن اسفنجی، پنل ‎های گچی پیش ساخته، ورق پلی کربنات، کاشی حرارتی و شیشه مات شونده هوشمند را نام ببریم. با پیشرفت در تکنولوژی هوشمندسازی ساختمان و مهم تر شدنِ بهینه سازی مصرف انرژی، نیاز به استفاده از مصالح بهینه سازی شده در صنعت ساختمان سازی احساس می شود. تولیدکنندگان مصالح نوین تلاش می کنند به این نیاز بازار رسیدگی کنند.

سخن پایانی

با افزایش میزان ساخت وساز در کشور و همچنین تولید مصالح ساختمانی جدید و به روز، فعالان صنعت ساختمان سازی باید شناخت کافی از مصالح موجود داشته باشند تا مناسب ترین موارد را برای استفاده در پروژه هایشان انتخاب کنند. در اینجا تلاش کردیم ضمن تعریف ماهیت کلی مصالح ساختمانی، ویژگی های هرکدام را توضیح دهیم تا خواننده بتواند بامطالعه این متن دید کلی نسبت به مصالح ساختمانی موجود در بازار و مشخصات هر یک از آن ها به دست آورد.

درصورتی که در حوزه صنعت ساختمان فعالیت می نمایید، پیشنهاد می شود با بانک اطلاعات ساختمان های در حال ساخت پرشین سازه آشنا شوید.